‘Ha, zo slim ben je dus niet!’

Autisme trekt zich niks aan van haarkleur, ras of lichaamsbouw. Het trekt zich ook niks aan van je karakter, temperament of intelligentie.

Autisme in combinatie met krullend haar verandert niet zo veel aan de aanpak. Autisme met een hoog tot zeer hoog IQ levert wel unieke vraagstukken op. Zeker als het samengaat met een lage zelfredzaamheid. Vaak wordt gedacht dat je met dat hoge IQ de hindernissen die autisme opwerpt wel kan verslaan. Lukt dat niet, dan moet het haast wel aan je karakter of temperament liggen: te lui, te gezapig, te dwars of koppig. Als je maar zou willen, dan zou het allemaal wel gaan.

Nu is een hoge intelligentie ook onder de beste omstandigheden een lastig onderwerp. ‘Ik heb een heel hoog IQ’ heeft iets opschepperigs, wat mensen tegen de haren instrijkt. Hoogbegaafden kunnen je vertellen dat het niet opschepperig bedoeld is, zo leuk is het hebben van een hoog IQ nou ook weer niet. Je denkt vaak te ingewikkeld over simpele dingen, waardoor die niet lukken. Sociale kletspraatjes lijken anderen zoveel makkelijker af te gaan waardoor jij vaak in je uppie zit. En je moet altijd opletten of er tussen ‘weet ik al, weet ik al, weet ik al’ niet ineens een belangrijk detail zit dat je niet wist. Waardoor je regelmatig een flater slaat, omdat je dat detail mistte.

Waarschuwing

‘Ik heb een heel hoog IQ’ kan dus net zo goed een waarschuwing zijn. ‘Door mijn hoge IQ sla ik sociale flaters. Kan je me misschien niet goed volgen, omdat ik stappen oversla. Kan ik jou misschien niet volgen, omdat ik te moeilijk denk. Ik denk heel veel, ik kan niet stoppen met denken, het gaat maar door, zelfs als ik wil slapen. Door mijn hoge IQ verveel ik me snel en als ik me verveel gaan mijn hersenen zelfs iets zoeken om zich mee bezig te houden. Dit kan iets nuttigs zijn als nadenken over mijn scriptie maar ook iets vervelends als: ‘waarom kijkt de buurman raar naar mij.’ Door mijn hoge IQ zie ik veel problemen in de wereld en dat maakt me doodsbang.’

Toch blijft het idee dat iemand die claimt een hoog IQ te hebben zich beter voelt dan de rest en een potje loopt op te scheppen hardnekkig.

Dat iemand met autisme en een lage zelfredzaamheid tot in detail kan uitleggen hoe een waterstofmotor werkt of delen van de relativiteitstheorie nog eens op eigen houtje bedenkt en tegelijkertijd zijn veters niet kan knopen en niet beseft dat brood na enkele dagen bederft maakt het nog erger, want dat neigt naar het onbegrijpelijke.

De neiging van mensen om op zo’n moment: ‘Ha, zo slim ben je dus niet!’ te denken, of zelfs te zeggen, is voorstelbaar. Het lijkt inderdaad niet zo slim om zulke gangbare dingen niet te weten.

Maar behalve dat dit heel erg oneerlijk is, ondermijnt het ook nog eens de begeleiding die mensen juist vooruit zou kunnen helpen. In een goed klimaat durven mensen te vragen wat ze niet weten en te vertellen wat ze wel weten. Eenvoudigweg de missende kennis aanvullen is voldoende en je zal zien dat je het vaak maar een keer hoeft te zeggen. Hier is de hoge intelligentie wel een voordeel.

Elkaar begrijpen

Begeleiding is altijd een samenspel en het werkt zolang het voor beiden goed voelt en goed gaat. Dat goede gevoel ontstaat door respect voor elkaar en begrip voor elkaar. De begeleider kan het goede gevoel ondersteunen door stomme vragen geen stomme vragen te vinden en ze eenvoudigweg te beantwoorden.

Voor degene die begeleid wordt is het goed om te weten dat niet iedereen dezelfde mate of soort intelligentie heeft. Autisten kunnen er moeite mee hebben om zich voor te stellen dat niet iedereen denkt zoals zij denken. Ook als ze het logischerwijs kunnen beredeneren dat ‘ik niet weet wat zij denken en zij niet weten wat ik denk’, voelt het nog niet altijd zo logisch.

HB’ers kunnen er ook moeite mee hebben dat niet iedereen hun gedachtesprongen kan volgen.

‘Hoezo snap je dat niet, dat is toch heel duidelijk?’
‘Ja, voor jou, maar niet voor mij.’
Als HB’ers zich er eenmaal van bewust van zijn dat niet iedereen hen zo snel kan volgen, wordt het makkelijker om te begrijpen waarom je niet begrepen wordt. En zodra iemand zich realiseert dat er een verschil is tussen theoretisch intelligentie, sociale intelligentie en bijvoorbeeld praktische intelligentie, wordt het makkelijker om te begrijpen waarom het een zo makkelijk is (leren uit een boek) en het ander moeilijk (een luchtig gesprekje hierover voeren).

HB’ers zonder autisme pluizen eerder uit hoe ze die problemen moeten aanpakken, omdat ze zich eerder bewust zijn van de andere manier van denken van de mensen om heb heen.

Voor HB’ers met autisme is een stukje uitleg fijn: ‘Ik denk anders dan jij, jij denkt anders dan ik’ en de daarop aansluitende ontdekkingstocht: ‘Op welke manier denken we anders’. Dit is niet met een gesprek klaar, maar moet vaak herhaald worden, liefst met verschillende mensen. Dit kan de hoogbegaafde autist helpen om het goede samenspel in de begeleiding te vinden.

Andersom is die uitleg ook nodig, ook de begeleider moet zich ervan bewust zijn dat deze cliënt anders denkt dan begeleider en waarschijnlijk ook heel anders dan de andere cliënten in de groep. Door elkaar hierin te zoeken, zonder die ballast van ‘wie hoogbegaafd is voelt zichzelf beter dan de rest’, kan een goed contact opgebouwd worden. De begeleiding wordt op deze manier een oprecht samenspel waarin beide partijen gerespecteerd worden.

Ongezien neveneffect

Er gebeurt nog iets, als iemand wel weet hoe een waterstofmotor werkt, puur door af te kijken leert hoe je een bus moet besturen en in staat is tot een diep filosofische discussie en dan ook nog mega scoort op de IQ test.

De neiging van de overheid, instellingen en scholen is op zo’n moment: ‘Als je weet hoe een waterstof motor werkt, dan kan je alles leren.’

En dat is dus niet zo. Daarom valt deze groep regelmatig tussen de wal en het schip en is er geen passende hulp.