Samen lezen

Een van de voordelen van de combinatie zorgen & schrijven, is dat ik nu mijn eigen boek samen met onze jongste kan lezen.

Nu hoor ik je denken: ‘Volgens mij is hij al vijftien, is dit boekje niet voor veel jongere kinderen?’

Klopt, ‘Een haai in het IJsselmeer‘ is een samenlees-boek op niveau M4 en M5. Die lees je meestal in groep 4, 5 dus als je zo ongeveer 8 jaar bent. Gelukkig stond uitgever Delubas erop dat het een verhaal moest worden waar oudere kinderen ook plezier aan beleven. Niet alle kinderen lezen op hetzelfde moment op hetzelfde niveau en als je een laatbloeier bent, wil je toch ook een verhaal dat je aanspreekt lezen.

Leesrijp 

Dat verschil zie je al ontstaan in de kleutertijd: het ene kind is zeer geïnteresseerd in letters, wil honderd keer hetzelfde boekje horen en kan uiteindelijk al lezen voor de school start met de leeslessen. Zo’n kind is leesrijp: is gemotiveerd, wil graag.

Het andere kind speelt liever in de zandbak, bouwt kastelen en torens en racet er in no-time vandoor zonder zijwieltjes op zijn fietsje. Het kan ook voorkomen dat zhij Nederlands als tweede taal leert en dat is best een pittige klus. Het kan dan langer duren voor je leesrijp bent en kan starten. Starten voor die interesse er is heeft niet zo heel veel zin. Dat leerde ik toen ik een meisje dat nog niet leesrijp was met een bak magnetische letters confronteerde: de helft van de letters vloog om mijn oren en na het oefen-uurtje kon ik de rest onder allerlei tafels en stoelen vandaan plukken: ze had ze zo snel mogelijk verstopt.

Zo kan het dus komen dat je een jaar, of misschien wel een paar jaar later pas toe bent aan een Avi M4 boek.

Non-fictie (leerboeken)

Terug naar ons leesavontuur: onze beide kinderen hadden het lezen zelf best wel rap onder de knie. Ze lezen, in twee talen nog wel, zo’n beetje alles dat los en vast zit en dan vooral non-fictie boeken. Feitjes en lesstof. Deze teksten zijn goed geordend: de juiste feiten staan bij elkaar. De teksten zijn ook niet zo lang: na een paar honderd woorden kan je afsluiten en op een ander punt verder gaan. En je hoeft niet te onthouden: ‘wat er hiervoor gebeurde.’ Elk stuk sluit zichzelf af.

Fictie (leesboeken)

Het lezen van fictie, een leesboek, vraagt om andere vaardigheden.

• Je moet je lang genoeg kunnen concentreren om een flink stuk te kunnen lezen en als je maar een klein stukje leest kom je niet lekker in het verhaal.
• Een langer verhaal dat je op meerdere momenten leest moet in je hoofd blijven zitten, tot het volgende leesmoment
• Je moet niet alleen de woorden maar ook de emoties begrijpen
• Je moet de context begrijpen

Veel boeken grijpen aan het einde terug op een gebeurtenis in het begin. Of ze verwijzen naar een gebeurtenis op de vorige pagina, die daardoor ineens een andere betekenis krijgt. Of ze schetsen een beeld waar de lezer zelf een conclusie uit moet trekken: ‘Mo werd achtervolgd door een grote, zwarte stofwolk. Hij rende zo hard hij kon. Het had geen zin. De wolk haalde hem in.’

Onze oudste kan dit: langer doorlezen, de context begrijpen en begrijpen waarom de hoofdrolspelers doen wat ze doen. Hij begon met de drakendokter serie en las voor zijn lijst ondermeer ‘‘Alles wat er was’ van Hanne Bervoets ‘ en ‘Animal farm’. Hij heeft soms wat vragen, soms zijn er wat misverstanden over de betekenis, en hij is 17, niet 47. Voor veel literatuur heb je de bagage van een ouder iemand nodig om het volledig te kunnen waarderen. Maar hij is goed in staat om zelfs dikke boeken te lezen en er voldoende van te begrijpen om ervan te genieten.

Voor de jongste is dit moeilijk. Hij begint wel en het eerste deel van Harry Potter las hij  zelfs voor een derde uit, wat ik zeer indrukwekkend vond. Maar uiteindelijk struikelde hij. Hij raakte de draad van het verhaal kwijt, wist niet meer wie wie was en of waarom ze deden wat ze deden en dan is het niet meer leuk om verder te lezen. ‘Ik weet niet eens waarom het niet lukt!’ klaagde hij.

Ontwikkeling 

Ik heb enkele vermoedens rondom de oorzaak van het ‘moeilijk kunnen doorlezen’, buiten het voor de hand liggende: autisme maakt het lastiger om context in alle details te zien.

Daarnaast bestaat zijn taal nog uit gatenkaas: sommige makkelijke woorden kent hij niet, heel moeilijke juist weer wel en sommige woorden heeft hij verkeerd geplakt: opgeslagen met een andere betekenis. Dat maakt het al lastiger omdat veel van zijn aandacht daar naartoe gaat.

Dan is er nog de sociaal emotionele ontwikkeling. Andere kinderen van zijn leeftijd hebben uitvoerende functies als overzicht en gerichte aandacht al helemaal onder de knie. Onze jongste staat pas aan het begin van dit pad.

En tenslotte nog de oefening: je begint met korte verhalen en zo bouw je door naar steeds langere verhalen. Als hij boeken leest die geschreven zijn voor zijn eigen leeftijd, zijn die vaak te lang en te complex, met te veel details en context.

Hij moet eerst met de overzichtelijke verhalen oefenen, net als andere kinderen deden. Overigens heeft uitgeverij van Tricht een heel gevarieerde reeks verhalen voor 12+ leerlingen die net als onze jongste op latere leeftijd nog willen oefenen met het leren lezen van leesboeken: de Troefreeks.

Oefenen 

Ik zei het al een paar keer: oefenen. Met ‘O nou, ja, jammer, hij kan het niet’ komen we er niet. Als je niet oefent, verandert er niks. Dus lezen we twee keer per week samen. Hij leest mij voor en soms wisselen we af. Na elk hoofdstuk stel ik een paar vragen, zodat hij nog even terugdenkt aan de tekst:

– Waarom maakt Harm zoveel foto’s?
– Denk je dat er nog een vis naar Britt toe durft te komen?
– Waarom wordt Harm boos?

(tekst loopt door onder de afbeelding)

Het leuke van een samenlees-boek, is dat je het ook echt samen kan lezen. Hij de kleine letters, ik de grote. Of andersom. Automatisch leest hij beter mee en let hij beter op: hij kan elk moment weer aan de beurt zijn. Zo leert hij zonder het in de gaten te hebben zijn aandacht te richten en vast te houden.

Lang houdt hij het niet vol: twee hoofdstukken en dan zit zijn hoofd vol. Het kost ook erg veel energie: de context, de woorden, het volhouden van aandachtig meelezen.

Maar met een boek zoals dit, waarbij de verhaallijn niet te complex is en het boek niet te dik, is dat niet zo’n probleem. Bovendien ben ik erbij om de volgende keer nog even terug te vragen wat er in het vorige stuk gebeurde: ‘O, ja!’

Overigens begonnen we met een hoofdstuk per sessie en voor je het weet, lezen we er drie. Gelukkig heb ik nog een samenlees-boek in diezelfde reeks. En nog een prachtig boek met Gorgels in de hoofdrol. Hierbij hoef je niet perse op te letten wanneer je weer aan de beurt bent om voor te lezen maar het is wel een prachtig en speels verhaal, dat laat zien hoe leuk lezen kan zijn. Zo komen wij de zomer wel door!