Frutselen en frummelen

Eerst was er het eindeloos gummen. Tot ze zijn gum afpakten.

Toen was er het eindeloos puntenslijpen. Dus pakten ze de puntenslijper af.

Daarna kwam het geritsel met bekertjes en lepeltjes. Vrijwel iedereen pakt die ook af.

Iedereen gebruikt tics en trucs om te ontspannen. Kinderen en volwassenen met autisme maken er vaker gebruik van dan gemiddeld. Maar wat nou als de tic van de een de stress van de ander wordt?

Ja, het is irritant als iemand de hele tijd ergens aan zit te frunniken. Maar tot op zekere hoogte doen we het allemaal. Ik heb een vriendin die in onze jonge jaren voortdurend aan de bladeren van mijn plant zat te draaien. Toen ze zich uiteindelijk realiseerde dat ze mijn planten vermoorde ging ze over op lucifers en stookte ze kleine kampvuurtjes in mijn asbak. Zelf pulk ik graag aan een nagelriem als ik nerveus ben. Ik heb er vaak niet eens erg in dat ik dat doe.

Stimmen

Kinderen, jongeren en volwassenen met autisme frunniken en frutselen vaak. Er is zelfs een woord voor: stimmen. Herhalende handelingen zonder duidelijk doel. De bekendste is wel het heen en weer wiegen. Op de tenen heen en weer dribbelen en fladderen is ook een klassiek beeld dat bij ass past.

Overigens is op de tenen dribbelen en fladderen nu ook weer niet meteen een teken van autisme: iedereen doet dat wel eens. Mensen met autisme, die gemiddeld vaker innerlijke onrust voelen, doen het vaker en daarom valt het meer op.

Opgroeien

Als de kinderen ouder worden gaan de dribbel-, en wieg handelingen vaak voorbij. Ze worden vervangen door andere handelingen: bijvoorbeeld het gummen en het punten slijpen, tappen met de voet, met de pen, het trekken en plukken aan kleding.

En als kinderen jongeren worden veranderen de handelingen weer: het koffiekopje, de beker, het kladblokje aan 1000 flardjes.

En ook hier geldt weer: niet iedereen die met zijn koffielepeltje speelt heeft autisme. Bij mensen met autisme zie je het vaker en valt het wellicht wat meer op.

Onrustgevoelens

Stimmen is een poging om innerlijke onrust te temmen. Je niet-autistische collega kan je nog best dwingend verzoeken om nu toch eens eindelijk en voorgoed te stoppen met dat hinderlijke geklik met die pen. Je wel-autistische collega raakt door dat verzoek van streek en zal meteen zoeken naar een andere object om mee te stimmen: om de stemming te verzachten. Een herhalende fysieke handeling leidt de hersenen af, het is voorspelbaar en het brengt rust.

‘Ik word onrustig van jouw rust!’

Moet je dan maar voor eeuwig dat gekraak met die koffiebeker goed vinden in je klaslokaal? Het getap met de schoen op de grond in je kantoor?

Je kunt het gedrag niet veranderen. Wel de manier waarop het zich uit. Ga samen met je kind, leerling, student, collega op zoek naar iets dat helpt en niet stoort.

Daar zijn heel mooie officiële hulpmiddelen voor te vinden, zowel voor volwassenen als voor kinderen: kettingen met hangers met draaiende delen en de favoriete van Jongste: een hanger waar je op kunt bijten. Zoek maar eens op fidget jewelry of stimming jewelry.

Er is ook speelgoed dat kan helpen, zoals de kooshbal, de tangle en die akelige fidget spinner.

Eenvoud is voldoende

Waar je wel rekening mee moet houden is dat niet alles bij iedereen aanslaat. Zoals ik in het begin al zei: ik heb er zelf niet eens erg in als ik dat doe. Het zoeken naar iets dat kan kalmeren gaat vrij onbewust. En de ene keer kies je iets anders dan de andere keer. Ik draaide vroeger graag aan mijn ring of armband en toen ik laatst per ongeluk een stuiterbal in mijn broekzak had was die de dupe: stuiterballen kunnen heel mooi tussen je vingers door glijden.

Veel geld besteden aan frummelspeelgoed kan dan ook leiden tot teleurstellingen. Een knikker, een balletje, toch dat gum, een bonenzakje, kinderen toestemming geven om te doodlen tijdens de les: het kost weinig tot niks en het kan allemaal net zo goed helpen. Onze Jongste heeft echt eindeloos rondgesjouwd met een potje bellenblaas. Niet om mee te bellenblazen, maar puur om vast te houden. Het potje moest overigens wel gevuld zijn met bellenblaas, anders voelde het anders en was het niet goed.

Een verzameling frutsels aanleggen waaruit gekozen kan worden (of door de begeleider uitgekozen wordt om keuzestress te voorkomen) kan helpen. In ons geval staat de bak op een geheime verstopplaats, zodat niet alle frutsels eruit gehaald worden, twee minuten uitgeprobeerd en dan ergens op de grond belanden.

De bak is bovendien een groot succes bij alle kinderen die op visite komen: alles inspecteren, bekijken en bewonderen is ook ontzettend leuk. En dat vind ik zelf ook. Veruit mijn favoriete bak in de ikeakast!

Meer lezen? In de blog van Anne van de Beek vind je een overzicht van allerlei fidget-toys die op de markt te krijgen zijn. De uitleg is helder zodat je van te voren kunt kijken wat geschikt voor jou of je kind kan zijn.

A-typist: Fidget-toys-op-een-rijtje